Παραγωγή γραπτού λόγου

1. Η δομή της παραγράφου

Επιμέλεια κειμένων: Γιώργος Χιονάς

Α. Δομικά συστατικά της παραγράφου

Δομικά συστατικά της παραγράφου	Περιγραφή
θεματική περίοδος	Η πρώτη πρόταση της παραγράφου. Ο πρόλογος της παραγράφου. Με αυτήν εκφράζουμε την κύρια ιδέα της παραγράφου. Η έκταση της δεν πρέπει να είναι μεγάλη, αλλά σύντομη και σαφής. Στη θεματική πρόταση παρουσιάζουμε την κύρια ιδέα, για να μπορεί ο αναγνώστης να υποθέσει για το θέμα που θα μιλήσουμε.
σχόλια ή λεπτομέρειες	Το κυρίως μέρος της παραγράφου. Υποστηρίζουν την ιδέα που εκφράζει η θεματική πρόταση δίνοντας λεπτομέρειες. Χρειάζεται να έχουν άμεση σχέση με τη θεματική πρόταση.
περίοδος κατακλείδα	Η τελευταία πρόταση της παραγράφου. Συνοψίζει το θέμα μιας παραγράφου. Αποτελεί ένα γενικό συμπέρασμα της παραγράφου.

Β. Παραδείγματα θεματικών προτάσεων

θεματική περίοδος 1

Πρώτη φροντίδα των Ρωμαίων ήταν να κρατήσουν τους Έλληνες διχασμένους και να τους εμποδίσουν να συνεργαστούν μεταξύ τους. Γι' αυτό, αμέσως μετά την κατάκτηση, κατάργησαν τις συμμαχίες των ηττημένων πόλεων. Εφάρμοσαν δηλαδή για τη διακυβέρνησή τους το «διαίρει και βασίλευε».

θεματική περίοδος 2

Οι Ρωμαίοι με την κατάκτηση της Ελλάδας γνώρισαν από κοντά τον πολιτισμό των Ελλήνων. Γοητεύτηκαν από τους ωραίους ναούς, τα αγάλματα των θεών και των ηρώων, τα θέατρα και τα στάδιά τους, τις τοπικές και τις πανελλήνιες γιορτές τους. Στις ελληνικές πόλεις, ιδιαίτερα στην Αθήνα, γνώρισαν ονομαστούς δασκάλους και δημιουργούς και θαύμασαν την πρόοδό τους στα γράμματα και τις καλές τέχνες.

θεματική πρόταση 3

Η προστασία του περιβάλλοντος είναι ευθύνη όλων μας. Πολλές είναι οι αιτίες που οδηγούν στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Τέτοιες είναι τα καυσαέρια, τα σκουπίδια και γενικότερα η ρύπανση. Όλες αυτές οι αιτίες δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο, που είναι ο κύριος υπαίτιος.

Στα δύο πρώτα παραδείγματα η θεματική περίοδος εκφράζει το βασικό θέμα της παραγράφου. Το κείμενο που ακολουθεί δικαιολογεί με επιπλέον στοιχεία και επιχειρήματα τη θεματική πρόταση.
Στο τρίτο παράδειγμα η θεματική περίοδος δεν ταιριάζει με το υπόλοιπο κείμενο της παραγράφου. Η θεματική περίοδος μιλάει για την προστασία του περιβάλλοντος και η υπόλοιπη παράγραφος μιλάει για τις αιτίες που προκαλούν την καταστροφή του.

Γ. Σχόλια ή λεπτομέρειες

σχόλια ή λεπτομέρειες 1

Σου γράφω τα βάσανά μου, παππού. Χθες το αφεντικό με μάλωσε, γιατί εκεί που κουνούσα το μωρό με πήρε ο ύπνος. Την άλλη βδομάδα πάλι η κυρά μού είπε να καθαρίσω μια ρέγγα και ’γω άρχισα από την ουρά. Και τότε μου την έφερε στο κεφάλι. Αγαπημένε μου παππού, για όνομα του Θεού, κάνε μου μια χάρη: πάρε με από δω, πάρε με στο σπίτι, δεν αντέχω άλλο.

(Άντον Τσέχωφ – Ο Βάνκας – διασκευή)

σχόλια ή λεπτομέρειες 2

Σήμερα η Λεώνη έχει ακόμα ένα λόγο να είναι χαρούμενη. Το βράδυ θα πάει για πρώτη φορά από τότε που βγήκε από το νοσοκομείο στο μουσικό τους στέκι. Όλον αυτό τον καιρό ήταν αναποφάσιστη· και κανείς δεν την είχε πιέσει. Όλοι ήθελαν να το αποφασίσει μονάχη της. Σήμερα, λοιπόν, αισθάνεται έτοιμη να πάει.

(Μαρία Πυλιώτου – Λεώνη)

Δ. Παραδείγματα προτάσεων κατακλείδας

πρόταση κατακλείδα 1

Το είχε βάλει από καιρό στο μάτι. Ήταν ένα κομμάτι κόκκινο γυαλιστερό λουστρίνι, καθάριο και αστραφτερό. Ήταν κομμάτι σπάνιο, ένα κομμάτι απ’ τη λαχτάρα της καρδιάς του. Ήξερε, βέβαια, πως κόστιζε πολλά, μα κι αυτός είχε κάνει το κουμάντο του από νωρίς. Το πήρε το λουστρίνι και σε καλή τιμή. Ήταν που το είχε βάλει από καιρό στο μάτι.

πρόταση κατακλείδα 2

Ο Κολοκοτρώνης είχε όλα τα χαρίσματα του καλού αρχηγού. Είχε σώμα δυνατό και κορμοστασιά επιβλητική. Το βλέμμα του ήταν ζωηρό και η βροντερή φωνή του έδινε θάρρος στους Έλληνες και σκόρπιζε τον φόβο και τον τρόμο στον εχθρό. Σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης υπήρξε σημαντική στρατιωτική φυσιογνωμία.